Diensten
Het laatste nieuws
No items found.
Wie wat bewaart, die heeft wat…Dit geldt zeker voor de bodem.
Als er gegraven wordt en archeologische resten verdwijnen, verliezen we een stukje geschiedenis.
Onze archeoloog kan voor u uitzoeken welke waarden bekend zijn, of er een schep de grond in kan én welke inspiratie archeologie kan bieden bij nieuwe ontwikkelingen.
Archeologie is de wetenschap die door bestudering van overblijfselen uit het verleden inzicht probeert te krijgen in oude culturen en beschavingen. Archeologie houdt zich bezig met materiële resten van vroegere menselijke activiteiten. Gebouwde monumenten zijn te bekijken, te meten, enzovoort. Daardoor is vaak goed te herleiden wat de vroegere leef- en bouwstijlen waren. Maar niet alle materiële resten uit het verleden zijn boven de grond terug te vinden. Archeologie richt zich vooral op overblijfselen die onder de grond bewaard zijn gebleven. Ook een aantal archeologische overblijfselen is vaak nog zichtbaar, zoals terpen, verhoogde stinsterreinen, oude dijken en historische akkercomplexen (essen). Archeologen maken bij hun onderzoek naar de bewoningsgeschiedenis gebruik van historisch kaartmateriaal, bodemkundige en geomorfologische gegevens, historische bronnen en de uitkomsten van veldonderzoek (booronderzoek, opgraving) om zo het verhaal over het verleden te kunnen vertellen.
Het archeologiebeleid, vastgelegd in het Verdrag van Malta en in Nederland uitgewerkt in de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (Wamz, 2007), is erop gericht om het archeologisch bodemarchief te beschermen. Het is dus niet de bedoeling dat archeologen overal waar ze een interessante vindplaats verwachten, direct alles op gaan graven, maar dat ze door de kennis die er nu is en met minimaal veldonderzoek (zoals booronderzoek) kunnen achterhalen of er archeologische waarden in de bodem zitten en of deze verstoord dreigen te worden. Omdat er bij grootschalige ingrepen in de tweede helft van de 20ste eeuw een groot deel van het bodemarchief ongezien verloren is gegaan, is het belangrijk bij toekomstige bodemingrepen zorgvuldig met archeologische waarden om te gaan.
Op nationaal niveau zijn er archeologische rijksmonumenten aangewezen. Deze staan in hetzelfde register en hebben dezelfde status als gebouwde rijksmonumenten. De vergunning voor wijzigingen aan archeologische rijksmonumenten wordt echter niet zoals bij gebouwde monumenten door het gemeentebestuur verleend, maar door de minister. Wie van plan is om een archeologisch rijksmonument te wijzigen, bijvoorbeeld door een fundering aan te leggen voor een nieuw huis, moet de vergunning voor een archeologisch rijksmonument bij de gemeente aanvragen. De gemeente regelt verder de procedure, maar op de vergunningaanvraag wordt door het rijk beslist.
In de provincie Fryslân houdt de provinciaal archeoloog zich bezig met voorlichting, onderzoek en bescherming met betrekking tot archeologische waarden. De FAMKE, De Friese Archeologische Monumentenkaart Extra, wordt voortdurend doorontwikkeld met verdiepingsslagen voor gemeentelijk grondgebied, een actualisatie aan de hand van onderzoeken en een betere voorlichting. De FAMKE is onderdeel van de Cultuurhistorische Kaart Fryslân.
Met de komst van de nieuwe wetgeving op het gebied van de archeologische monumentenzorg zijn de gemeenten verantwoordelijkheid geworden voor het archeologisch erfgoed. Dit brengt met zich mee dat gemeenten eigen archeologiebeleid moeten ontwikkelen. Het gemeentelijk archeologiebeleid wordt gestuurd door het beleid en de wet- en regelgeving op het gebied van de archeologische monumentenzorg van Rijk en Provincie. Op grond van de gewijzigde Monumentenwet 1988 is de gemeente in de meeste gevallen het bevoegd gezag waar het gaat om het archeologisch erfgoed binnen het gemeentelijk grondgebied. Uitzonderingen: beschermde archeologische monumenten (rijk) en ontgrondingsvergunningen (provincie). Veel gemeenten in Fryslân hebben hun archeologische taken al opgepakt. Met name waar het gaat om het laten maken van een verdiepingsslag van de Friese Archeologische Monumentenkaart (FAMKE) en het meenemen van de archeologische belangen bij nieuwe ruimtelijke plannen.
De gemeente heeft als bevoegd gezag echter ook nog andere taken op het gebied van de archeologische monumentenzorg, zoals toetsing en handhaving bij het verstrekken van omgevingsvergunningen waaraan archeologische voorwaarden zijn gekoppeld. Ook heeft de gemeente een controlerende en handhavende taak bij de uitvoering van archeologisch onderzoek, zowel in het geval van gemeentelijke projecten als die van particulieren, projectontwikkelaars of andere instanties. Denk daarbij aan het toetsen en accorderen van programma’s van eisen en onderzoeksrapporten van onderzoek dat binnen de gemeente wordt uitgevoerd of het toezicht houden op het onderzoek zelf. De gemeente is dus aansprakelijk voor de bewaking van het eigen bodemarchief.
De gemeentelijke taken op het gebied van de archeologische monumentenzorg omvatten dus een heel scala aan werkzaamheden waarvoor specifieke archeologische expertise wordt vereist. Om het gemeentelijk archeologiebeleid goed uit te kunnen uitvoeren is het voor de gemeente van belang de archeologische expertise zelf in huis te halen of elders in te huren. Het Steunpunt Monumentenzorg Fryslân te Leeuwarden biedt de gemeenten in Fryslân ondersteuning aan bij de uitvoering van het gemeentelijke archeologiebeleid. Behalve voor algemene, veelal kosteloze advisering over archeologische monumentenzorg en wet- en regelgeving, kunnen gemeenten ook bij het steunpunt terecht voor betaalde dienstverlening. Het betreft dan de meer specifieke archeologische advisering en het in opdracht van de gemeente toetsen en vervaardigen van archeologische producten. Zie ook het complete aanbod van producten en diensten op het gebied van archeologie onder Archeologie voor gemeenten.
Wie van plan is om werkzaamheden in de bodem uit te voeren, bijvoorbeeld een fundering aanleggen voor een nieuw huis, moet eerst nagaan of daardoor geen archeologische waarden verstoord zullen worden. De gemeente kan informatie geven over deze te verwachten verstoring. Ook kan men in Fryslân zelf al nagaan of het terrein een archeologisch rijksmonument is of een archeologisch waardevol gebied, door te kijken op de FAMKE-kaart; de Friese Archeologische Monumenten Kaart Extra. Hierop staat met kleur aangegeven voor welke gebieden bekend is dat er waardevolle overblijfselen van vroegere tijden in de grond zitten en waar verwacht wordt dat deze er kunnen zitten. Als de waarden bekend zijn, bijvoorbeeld door een eerder booronderzoek, dan is het verboden om deze waardevolle grond te ‘roeren’ (te verstoren). Als er een hoge archeologische verwachting is, geeft de gemeente aan wat de aanvrager zou moeten doen om zich ervan te verzekeren wat er in de grond zit. Meestal wordt er dan een archeologisch booronderzoek gedaan.
De aanvrager is er verantwoordelijk voor dat de aanwezige waarden niet verstoord worden. Hij moet eventueel onderzoek dan ook zelf betalen. Wanneer dit onevenredig duur wordt (excessieve kosten), kan de gemeente beslissen om bij te springen. Of de kosten als excessief moeten worden gekwalificeerd, is sterk afhankelijk van het (financiële) belang van de aanvrager, diens draagkracht, de mogelijkheden om naar een andere locatie om te zien. Dit is een afweging van de gemeente. Bij wijzigingen in een archeologisch rijksmonument moet de aanvrager een vergunning bij de gemeente aanvragen; hierop beslist de minister uiterlijk binnen 6 maanden.
Op de website archeologie.frl staat hoe het werkt als u iets bijzonders in de bodem vindt.
Vanuit het project ‘Frysk Erfskip’ zijn er archeologische steunpunten opgezet in Fryslân, waar men terecht kan voor informatie over interessante vondsten en andere onderwerpen uit de archeologie. Het thema van het informatiepunt past bij het gebied. Het thema ‘IJs- en steentijd’ is te zien op de volgende locaties: het Observeum (Burgum), diverse exposities, o.a. over de midden-steentijd en de sterrenwacht, Informatiecentrum De Munnik (Veenklooster), Themapark De Spitkeet (Harkema), IJstijdenmuseum (Buitenpost) en VVV Bakkefean (Bakkeveen). Het thema ‘Terpen en dijken’ is te zien op de volgende locaties: BKI De Witte Klok (Oudebildtzijl), Informatiecentrum Terp Hegebeintum (Hogebeintum), Yeb Hettinga Skoalle (Firdgum) en Archeologisch Steunpunt Wijnaldum (Wijnaldum). Het archeologische steunpunt in Sneek heeft het thema ‘archeologie van Sneek en de Zuidwesthoek van Fryslân’. In het Historisch Centrum Leeuwarden is een archeologisch steunpunt over ‘archeologie en cultuurhistorie van de Friese hoofdstad’. Meer informatie over alle archeologische steunpunten staat op archeologie.frl
Grondwerkzaamheden in een archeologisch rijksmonument
Op nationaal niveau zijn er archeologische rijksmonumenten aangewezen. Deze staan in het rijksregister van beschermde monumenten. Wie van plan is om een archeologisch rijksmonument te wijzigen, bijvoorbeeld door er in te graven, of er andere werkzaamheden in te verrichten, zoals een fundering aanleggen voor een nieuw huis, moet een monumentenvergunning voor een archeologisch rijksmonument bij de gemeente aanvragen. Op de vergunningaanvraag wordt door de minister beslist. De gemeente regelt de procedure en is het contactadres voor de vergunningaanvrager.
Grondwerkzaamheden in een gebied met een archeologische (verwachtings-)waarde
Wie grondwerkzaamheden uit wil voeren moet eerst nagaan bij de gemeente of er geen archeologische waarden geschaad zullen worden.
De gemeente dient in haar bestemmingsplannen en erfgoedverordening regels op te nemen over de omgang met archeologische (verwachtings-)waarden in het geval van bodemverstorende werkzaamheden. Op de gemeentelijke archeologische beleidskaart – de gemeentelijk Friese Archeologische Monumentenkaart Extra of een gemeentelijke archeologische waardenkaart – staan de terreinen en gebieden aangegeven waar in het geval van bodemingrepen nader onderzoek nodig is.
Voor bodemingrepen in gebieden met archeologische (verwachtings-)waarden bestaat de wettelijke verplichting archeologisch vooronderzoek uit te laten voeren. Het is van belang dat dergelijke vooronderzoeken in een vroeg stadium van de planvorming worden uitgevoerd. Dit vooronderzoek kan in eerste instantie bestaan uit een adviserend bureauonderzoek. Hierna wordt besloten of er verdergaand onderzoek nodig is om de waarden van de ondergrond te bepalen.
Om initiatiefnemers van ruimtelijke plannen en bodemingrepen niet nodeloos financieel te belasten, kan het Steunpunt in opdracht van gemeenten adviserende bureauonderzoeken uitvoeren. Het adviserende bureauonderzoek maakt duidelijk of in een plangebied archeologische waarden aanwezig zijn of met grote waarschijnlijkheid verwacht kunnen worden. Bovendien kan in het bureauonderzoek worden aangegeven of door een planaanpassing niet meer nodig is of minder zwaar kan worden ingezet. Bewoners en andere instanties kunnen eveneens gebruik maken van deze dienst van het Steunpunt, mits de gemeente zich kan vinden in het planvoornemen.
Inventariserend Veldonderzoek
Inventariserend Veldonderzoek kan bestaan uit booronderzoek en/of proefsleuvenonderzoek. De FAMKE geeft voor iedere advieszone een eerste indicatie op welke wijze een veldonderzoek in de vorm van een booronderzoek minimaal uitgevoerd dient te worden (karterend of direct waarderend, aantal boringen, diepte van de boringen, boorgrid). Uit het booronderzoek kan naar voren komen dat waarderend onderzoek in de vorm van booronderzoek door middel van megaboringen of proefsleuven noodzakelijk is. Voor het uitvoeren van proefsleuvenonderzoek is een programma van eisen (PvE) vereist. De archeoloog van het Steunpunt Monumentenzorg Fryslân kan een dergelijk PvE opstellen, zowel in het geval van gemeentelijke planvoornemens maar ook voor plannen van particulieren, bedrijven en instanties.
In het geval een bij het vooronderzoek aangetroffen archeologische vindplaats niet kan worden ontzien of ingepast, is vervolgonderzoek noodzakelijk. In het geval van bodemingrepen met een klein oppervlak, kan een archeologische begeleiding van de graafwerkzaamheden voldoen: bijvoorbeeld bij de aanleg van een bouwput voor een huis of schuur/stal. Bij grotere projecten is veelal een opgraving noodzakelijk, in het geval de bouw- of inrichtingsplannen niet aangepast en de archeologische vindplaatsen niet ingepast kunnen worden. Ook voor een archeologische begeleiding of een opgraving is een programma van eisen vereist. De archeoloog van het Steunpunt Monumentenzorg Fryslân kan dit PvE voor de initiatiefnemer schrijven.
Archeologisch onderzoek moet voldoen aan de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA). In de KNA staan de inhoudelijke, ambachtelijke en processuele eisen beschreven waaraan archeologische werkzaamheden dienen te voldoen. De KNA is een instrument om de kwaliteit van archeologisch onderzoek te borgen.
Bij klachten die het archeologische werkveld betreffen, kan contact opgenomen worden met het bevoegd gezag (doorgaans de gemeente). Voor vragen over de kwaliteitsborging of voor klachten kan ook contact opgenomen worden met het Steunpunt Monumentenzorg Fryslân. Indien sprake is van het (vermoeden van) onzorgvuldig uitvoeren van onderzoek, kan ook direct contact opgenomen worden met de Erfgoedinspectie (Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap).
Voor de uitvoering van archeologisch veldonderzoek (booronderzoek, begeleidingen, proefsleufonderzoek en opgravingen) moeten initiatiefnemers archeologische marktpartijen inschakelen. Deze bedrijven dienen te beschikken over een door het Rijk verstrekte opgravingsvergunning. Op de websites van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB) staan de marktpartijen vermeld die dit onderzoek uit kunnen voeren. Informatie over marktpartijen is te vinden op de website van de Vereniging van Ondernemers in Archeologie (VOIA).
Monumintehûs Fryslân: samenwerkingsverband van Friese monumenteninstellingen.
